КУАДЗÆН
5 мая 2013 Религиозные праздники [версия для печати] [читать комментарии] [размер шрифта: a- | А+] [6119 просмотров]
КУАДЗÆН
Фæлтæр: Уалдзыгон бæрæгбонтæ
Зулчъыты бонæй дыууæ боны фæстæ æрбалæууы иууыл кадджындæр уалдзыгон бæрæгбон — Куадзæн (ком + уадзæн, ома мархо фæцис, æмæ ком уæгъд æрцыд). Ирон адæм куадзæнмæ сæхи цæттæ кодтой развæлгъау, бинонтæ иууылдæр хъуамæ скодтаиккой ног дарæс. Хæдзæрттæ-иу хæрзæфснайд бакодтой. Бæгæны-иу бахсыстой, арахъ-иу рауагьтой, арæзтой махсымæ. Йæ къух кæмæн куыд амыдта, уымæ гæсгæ кодтой кусарт дæр чырыстон фосæй. Сырххъулон рæвдуæттæ æмæ уæливыхтæ æхсæвы æвæрдтой æвзонг лæппуты нывæрзæнты æмæ-иу сæ райсом раджы райхъал кодтой. Куадзæн æхсæвы-иу æвзонг лæппутæ æрæмбырд сты æмæ-иу иумæ зылдысты æгас хъæуы хæдзæрттыл, зарыдысты, хъæр кодтой: «Чырысти райгас, Чырысти райгас!» Цы хæринæгтæ-иу сын радтой, уыдон-иу уыйфæстæ кæрæдзийыл байуæрстой. Æвзонг лæппутæ-иу хæдзæрттыл куы зылдысты, уæд-иу сæ уæлæ скодтой алыхуызон бызгъуыртæ, цæмæй сæ хъæубæстæ ма базыдтаиккой. Уыцы æхсæв-иу алчидæр архайдта иунæгæй уæвыныл, уымæн æмæ, дам, Чырысти уæларвæй зæхмæ куы ‘рцæуа, уæд йæхи равдисдзæн æрмæст иу адæймагæн, уыцы адæймаг та уыйфæстæ кæндзæн амондджын цард. Стырбон-иу райдыдта афтæ: бинонтæ кæрæдзийæн кодтой арфæтæ: «Чырысти райгас!» — «Æцæгдæр райгас!» Уыйфæстæ та сыхæгтæ кодтой кæрæдзийæн ахæм арфæтæ.
Куадзæны райсом-иу донскъæфæнтау хæдзары чындзытæ раджы хъуамæ ацыдаиккой суадонмæ дон хæссынмæ, мачи сæ федтаид, афтæмæй: Куадзæны æхсæвы дон, дам, Хуыцауæй арфæгонд у, æмæ дзы фыццаг æрбахæссын кæмæн бантыса, уый æгас афæдз амондджын уыдзæн. Чындзытæ-иу уыцы донæй арынджы ссадыл дзуарæвæрды хуызæн æркодтой æмæ-иу скуывтой «О доны чызджытæ, о Донбеттыр, о Чырысти! Бафæдзæхсут ацы хæдзары, цардамонд ын раттут. Не скаст дæумæ у, Чырысти, хуыздæр арфæ кæмæн ракодтай, уыдон æмбал бакæн ацы хæдзары дæр, Мæрдты бæстæйы нын дзæнæты ратт бынат». Хæдзары бинонтæ-иу уыцы ногхаст донæй сæхи ныхсадтой, æхсгæ-æхсын-иу сæхи фæдзæхстой Хуыцауæн, бардуæгтæн.
Цæгат æмæ Хуссар Ирыстоны бирæ рæтты Куадзæн нымад у мæрдты боныл. Хæрд-нозтимæ фæцæуынц уæлмæрдмæ æмæ фæрухс кæнынц сæ мæрдтæн. Бирæ хæххон хъæуты-иу Куадзæны æрæмбырд сты кувæндоны, хъæуы хистæр-иу алкæй кувинæгтæй дæр скуывта, уыйфæстæ-иу æгас хъæубæстæй иумæйаг куывды æрбадтысты, алыхуызон хъæлдзæг хъæзтытæ-иу кодтой. Бирæ хатт-иу уыцы куывд æнæхъæн къуыри дæр ахаста. Фæсивæд-иу хъазты æвдыстой сæ арæхстдзинад кафгæйæ. Хуыздæр кафæгыл-иу нымад чи ‘рцыд, уый-иу схорзæхджын кодтой: бæгæныйы куысийы нуазæн-иу ын радтой, кæнæ-иу дзы зæрæдтæ раппæлыдысты. Уыйфæстæ-иу хъазтмæ æрбацыдысты барджытæ, адон дæр-иу æвдыстой сæ арæхстдзинæдтæ: тæхгæ бæхæй фелвас зæххыл æвæрд худ, кæнæ зæххы къуырд ставд зæгæл, йе та дзыхъхъы æппæрст æрхуы æхца. Цы барæг-иу фесгуыхт, уымæн-иу чызджытæ балæвар кодтой сæхи быд алдымбыдтæ.
Куадзæн мæрдты боныл нымад кæм цыд, уым та хъæлдзæг куывдтæ нæ, фæлæ хистытæ кодтой сæ мæрдтæн, æмæ-иу уыдысты æнкъард. Куадзæн мæрдты боныл нымад цæуы бирæ рæтты зæрæдтæ-информаторты хъуыдымæ гæсгæ дæр. Уыдон нымадтой, зæгъгæ, Куадзæны фæстæ къуырисæр у хистгæнæн бон, æмæ-иу ног мæрдджынтæ скодтой Куадзæны хист. Ацы хисты тыххæй-иу хъæуы хистæр нæлгоймæгтæ хуыцаубоны (Куадзæны бон) азылдысты ног мæрдджынтыл, раарфæтæ-иу сын кодтой æмæ сæм-иу бахатыдысты, цæмæй сæ мархо дарын ныууадзой, цæмæй мархо хисты бонмæ (къуырисæрмæ) мауал рахæссой. Фæстагмæ куадзæны хисты бон къуырисæрæй хуыцаубонмæ (Куадзæны бонмæ) раивтой. Фæлæ дзæвгар рæстæджы дæргъы Куадзæны хисты бон (къуырисæр) æмæ Куадзæн (хуыцаубон) конд цыдысты фæдфæдыл. Куадзæн мæрдты боныл нымад кæм цыдис, уыцы хъæуты дæр-иу хистыты фæстæ рахызтысты хъæлдзæг хъæзтытæм æмæ кæфтытæм. Уыцы иу стырбоны æгъдæутты цин æмæ зианы элементтæ кæй уыдис, уый уыди фæтк.
Куыд кæсæм, афтæмæй Куадзæны бæрæгбоны фæткы баиу сты рагон дин æмæ чырыстон дины стырбонты фæтк æмæ æгъдæуттæ.
Куадзæн, куыд Чырыстийы стырбон, афтæ тынг зындгонд у дунейы чырыстон адæмтæм се ‘ппæтмæ дæр. Ахуыргæндты хъуыдымæ гæсгæ, Куадзæн æрбафтыд рагон Скæсæйнаг бæстæтæй æмæ баиу ис бынæттон бæрæгбонтимæ. Адæмы уырнынадмæ гæсгæ, Куадзæн адæмæн æрхæссы стыр цардамонд, уæд райдайы æцæгæй уалдзæг, райхъал вæййы æрдз, сулæфы зæхх. Бон даргь кæнын райдайы, кадджын дæр уымæн у Куадзæн. Дины мидæг Куадзæн нымад уыдис «чи æмæ цы амæлы», «чи æмæ цы райгас» вæййы, уый цытæн стырбоныл. Раджы кæддæр та йæ нымадтой, зæхкуысты цы хуым «амæлы» æмæ цы хуым «райгас» вæййы, уый цытæн стырбоныл.
Куадзæн æййафы, хуымтæ, зайæгойтæ сæ тæккæ рæзынмæ куы бахæццæ вæййынц, уыцы афонмæ, æмæ-иу цæмæй уыдон ноджы тынгдæр æмæ тагъддæр рæзой, уый тыххæй арæзтой алыхуызон ритуалон æгъдæуттæ. Куадзæяы сæйраг æвдисæныл нымад цæуы айк — рæвдуан. Айк у ног царды райдианы æвдисæг символ. Куадзæны фæстæ æппæт бæрæгбонты дæр дзы уымæн пайда кодтой. Сырхахуырст рæвдуантæн уалдзыгон бæрæгбонты стыр ритуалон-магион нысаниуæг кæй уыдис æппæт чырыстон адæмтæм дæр, уый бæрæгæй зыны этнографион литературæйы дæр. Рæвдуан афтæмæй ссис стырбонты культон ритуал, уый символикон æгъдауæй æвдыста Чырыстийы «райгасы» идейæ. Рæвдуæттæ хъуамæ уыдаиккой æнæмæнг сырх кæнæ цъæх ахорæнæй ахуырст, ацы хуызтæ, зæгъгæ, тæрсын кæньшц фыдбылызты æмæ алыхуызон æвзæргæнджыты.
Ирон адæммæ-иу ацы бæрæгбоны æвзонг фæсивæд ахуырст æйчытæй кодтой алыхуызон хъæзтытæ, кæрæдзийыл сæ къуырцц кодтой, кæмæн-иу ацъæл, уый-иу æй иннæмæн хъуамæ радтаид. Бирæтæ-иу, цæмæй фылдæр рæвдуæттæ рамбылдтаиккой, уый тыххæй хъæдæй сарæзтой рæвдуæттæ. Рæвдуæттæ хæстæджытæ кæрæдзийæн дæр лæвар кодтой, уазæгуаты куы цыдысты, уæд дзы семæ дæр хастой сæ фысымты сывæллæттæн арæвдауыны тыххæй.
Ахуырст рæвдуанæн ахæм ритуалон-магион тых кæй уыдис, уымæ гæсгæ адæмы уырныдта, зæгъгæ, уымæн йæ бон у хуымты сæвзæрдыл æмæ хъæздыг тыллæгæрзадыл бандавын, хуымты ихæй бахизын. Рæвдуан халсары тауинагау æвдисы цард «сног кæныны» символ, сæ дыууæтæй дæр райгуырд «ног цард». Болгайраг адæммæ Куадзæны ахуырст рæвдуан адæмы «хызта» алыхуызон низтæй дæр. Румынаг адæм та Куадзæны æхсæвы сæхи æхсадтой, рæвдуæттæ-иу цы доны фыхтой, уымæй, уымæн æмæ уыцы донæн дæр магион тых ис Куадзæны стырбоны-иу фæсивæд кæрæдзийыл дон калдтой, стыр æртытæ-иу скодтой; ацы æгъдæуттæ дæр арæзтой хъæздыг хорæрзады тыххæй.
http://baragbonta.ru/?p=168
Фæлтæр: Уалдзыгон бæрæгбонтæ
Зулчъыты бонæй дыууæ боны фæстæ æрбалæууы иууыл кадджындæр уалдзыгон бæрæгбон — Куадзæн (ком + уадзæн, ома мархо фæцис, æмæ ком уæгъд æрцыд). Ирон адæм куадзæнмæ сæхи цæттæ кодтой развæлгъау, бинонтæ иууылдæр хъуамæ скодтаиккой ног дарæс. Хæдзæрттæ-иу хæрзæфснайд бакодтой. Бæгæны-иу бахсыстой, арахъ-иу рауагьтой, арæзтой махсымæ. Йæ къух кæмæн куыд амыдта, уымæ гæсгæ кодтой кусарт дæр чырыстон фосæй. Сырххъулон рæвдуæттæ æмæ уæливыхтæ æхсæвы æвæрдтой æвзонг лæппуты нывæрзæнты æмæ-иу сæ райсом раджы райхъал кодтой. Куадзæн æхсæвы-иу æвзонг лæппутæ æрæмбырд сты æмæ-иу иумæ зылдысты æгас хъæуы хæдзæрттыл, зарыдысты, хъæр кодтой: «Чырысти райгас, Чырысти райгас!» Цы хæринæгтæ-иу сын радтой, уыдон-иу уыйфæстæ кæрæдзийыл байуæрстой. Æвзонг лæппутæ-иу хæдзæрттыл куы зылдысты, уæд-иу сæ уæлæ скодтой алыхуызон бызгъуыртæ, цæмæй сæ хъæубæстæ ма базыдтаиккой. Уыцы æхсæв-иу алчидæр архайдта иунæгæй уæвыныл, уымæн æмæ, дам, Чырысти уæларвæй зæхмæ куы ‘рцæуа, уæд йæхи равдисдзæн æрмæст иу адæймагæн, уыцы адæймаг та уыйфæстæ кæндзæн амондджын цард. Стырбон-иу райдыдта афтæ: бинонтæ кæрæдзийæн кодтой арфæтæ: «Чырысти райгас!» — «Æцæгдæр райгас!» Уыйфæстæ та сыхæгтæ кодтой кæрæдзийæн ахæм арфæтæ.
Куадзæны райсом-иу донскъæфæнтау хæдзары чындзытæ раджы хъуамæ ацыдаиккой суадонмæ дон хæссынмæ, мачи сæ федтаид, афтæмæй: Куадзæны æхсæвы дон, дам, Хуыцауæй арфæгонд у, æмæ дзы фыццаг æрбахæссын кæмæн бантыса, уый æгас афæдз амондджын уыдзæн. Чындзытæ-иу уыцы донæй арынджы ссадыл дзуарæвæрды хуызæн æркодтой æмæ-иу скуывтой «О доны чызджытæ, о Донбеттыр, о Чырысти! Бафæдзæхсут ацы хæдзары, цардамонд ын раттут. Не скаст дæумæ у, Чырысти, хуыздæр арфæ кæмæн ракодтай, уыдон æмбал бакæн ацы хæдзары дæр, Мæрдты бæстæйы нын дзæнæты ратт бынат». Хæдзары бинонтæ-иу уыцы ногхаст донæй сæхи ныхсадтой, æхсгæ-æхсын-иу сæхи фæдзæхстой Хуыцауæн, бардуæгтæн.
Цæгат æмæ Хуссар Ирыстоны бирæ рæтты Куадзæн нымад у мæрдты боныл. Хæрд-нозтимæ фæцæуынц уæлмæрдмæ æмæ фæрухс кæнынц сæ мæрдтæн. Бирæ хæххон хъæуты-иу Куадзæны æрæмбырд сты кувæндоны, хъæуы хистæр-иу алкæй кувинæгтæй дæр скуывта, уыйфæстæ-иу æгас хъæубæстæй иумæйаг куывды æрбадтысты, алыхуызон хъæлдзæг хъæзтытæ-иу кодтой. Бирæ хатт-иу уыцы куывд æнæхъæн къуыри дæр ахаста. Фæсивæд-иу хъазты æвдыстой сæ арæхстдзинад кафгæйæ. Хуыздæр кафæгыл-иу нымад чи ‘рцыд, уый-иу схорзæхджын кодтой: бæгæныйы куысийы нуазæн-иу ын радтой, кæнæ-иу дзы зæрæдтæ раппæлыдысты. Уыйфæстæ-иу хъазтмæ æрбацыдысты барджытæ, адон дæр-иу æвдыстой сæ арæхстдзинæдтæ: тæхгæ бæхæй фелвас зæххыл æвæрд худ, кæнæ зæххы къуырд ставд зæгæл, йе та дзыхъхъы æппæрст æрхуы æхца. Цы барæг-иу фесгуыхт, уымæн-иу чызджытæ балæвар кодтой сæхи быд алдымбыдтæ.
Куадзæн мæрдты боныл нымад кæм цыд, уым та хъæлдзæг куывдтæ нæ, фæлæ хистытæ кодтой сæ мæрдтæн, æмæ-иу уыдысты æнкъард. Куадзæн мæрдты боныл нымад цæуы бирæ рæтты зæрæдтæ-информаторты хъуыдымæ гæсгæ дæр. Уыдон нымадтой, зæгъгæ, Куадзæны фæстæ къуырисæр у хистгæнæн бон, æмæ-иу ног мæрдджынтæ скодтой Куадзæны хист. Ацы хисты тыххæй-иу хъæуы хистæр нæлгоймæгтæ хуыцаубоны (Куадзæны бон) азылдысты ног мæрдджынтыл, раарфæтæ-иу сын кодтой æмæ сæм-иу бахатыдысты, цæмæй сæ мархо дарын ныууадзой, цæмæй мархо хисты бонмæ (къуырисæрмæ) мауал рахæссой. Фæстагмæ куадзæны хисты бон къуырисæрæй хуыцаубонмæ (Куадзæны бонмæ) раивтой. Фæлæ дзæвгар рæстæджы дæргъы Куадзæны хисты бон (къуырисæр) æмæ Куадзæн (хуыцаубон) конд цыдысты фæдфæдыл. Куадзæн мæрдты боныл нымад кæм цыдис, уыцы хъæуты дæр-иу хистыты фæстæ рахызтысты хъæлдзæг хъæзтытæм æмæ кæфтытæм. Уыцы иу стырбоны æгъдæутты цин æмæ зианы элементтæ кæй уыдис, уый уыди фæтк.
Куыд кæсæм, афтæмæй Куадзæны бæрæгбоны фæткы баиу сты рагон дин æмæ чырыстон дины стырбонты фæтк æмæ æгъдæуттæ.
Куадзæн, куыд Чырыстийы стырбон, афтæ тынг зындгонд у дунейы чырыстон адæмтæм се ‘ппæтмæ дæр. Ахуыргæндты хъуыдымæ гæсгæ, Куадзæн æрбафтыд рагон Скæсæйнаг бæстæтæй æмæ баиу ис бынæттон бæрæгбонтимæ. Адæмы уырнынадмæ гæсгæ, Куадзæн адæмæн æрхæссы стыр цардамонд, уæд райдайы æцæгæй уалдзæг, райхъал вæййы æрдз, сулæфы зæхх. Бон даргь кæнын райдайы, кадджын дæр уымæн у Куадзæн. Дины мидæг Куадзæн нымад уыдис «чи æмæ цы амæлы», «чи æмæ цы райгас» вæййы, уый цытæн стырбоныл. Раджы кæддæр та йæ нымадтой, зæхкуысты цы хуым «амæлы» æмæ цы хуым «райгас» вæййы, уый цытæн стырбоныл.
Куадзæн æййафы, хуымтæ, зайæгойтæ сæ тæккæ рæзынмæ куы бахæццæ вæййынц, уыцы афонмæ, æмæ-иу цæмæй уыдон ноджы тынгдæр æмæ тагъддæр рæзой, уый тыххæй арæзтой алыхуызон ритуалон æгъдæуттæ. Куадзæяы сæйраг æвдисæныл нымад цæуы айк — рæвдуан. Айк у ног царды райдианы æвдисæг символ. Куадзæны фæстæ æппæт бæрæгбонты дæр дзы уымæн пайда кодтой. Сырхахуырст рæвдуантæн уалдзыгон бæрæгбонты стыр ритуалон-магион нысаниуæг кæй уыдис æппæт чырыстон адæмтæм дæр, уый бæрæгæй зыны этнографион литературæйы дæр. Рæвдуан афтæмæй ссис стырбонты культон ритуал, уый символикон æгъдауæй æвдыста Чырыстийы «райгасы» идейæ. Рæвдуæттæ хъуамæ уыдаиккой æнæмæнг сырх кæнæ цъæх ахорæнæй ахуырст, ацы хуызтæ, зæгъгæ, тæрсын кæньшц фыдбылызты æмæ алыхуызон æвзæргæнджыты.
Ирон адæммæ-иу ацы бæрæгбоны æвзонг фæсивæд ахуырст æйчытæй кодтой алыхуызон хъæзтытæ, кæрæдзийыл сæ къуырцц кодтой, кæмæн-иу ацъæл, уый-иу æй иннæмæн хъуамæ радтаид. Бирæтæ-иу, цæмæй фылдæр рæвдуæттæ рамбылдтаиккой, уый тыххæй хъæдæй сарæзтой рæвдуæттæ. Рæвдуæттæ хæстæджытæ кæрæдзийæн дæр лæвар кодтой, уазæгуаты куы цыдысты, уæд дзы семæ дæр хастой сæ фысымты сывæллæттæн арæвдауыны тыххæй.
Ахуырст рæвдуанæн ахæм ритуалон-магион тых кæй уыдис, уымæ гæсгæ адæмы уырныдта, зæгъгæ, уымæн йæ бон у хуымты сæвзæрдыл æмæ хъæздыг тыллæгæрзадыл бандавын, хуымты ихæй бахизын. Рæвдуан халсары тауинагау æвдисы цард «сног кæныны» символ, сæ дыууæтæй дæр райгуырд «ног цард». Болгайраг адæммæ Куадзæны ахуырст рæвдуан адæмы «хызта» алыхуызон низтæй дæр. Румынаг адæм та Куадзæны æхсæвы сæхи æхсадтой, рæвдуæттæ-иу цы доны фыхтой, уымæй, уымæн æмæ уыцы донæн дæр магион тых ис Куадзæны стырбоны-иу фæсивæд кæрæдзийыл дон калдтой, стыр æртытæ-иу скодтой; ацы æгъдæуттæ дæр арæзтой хъæздыг хорæрзады тыххæй.
http://baragbonta.ru/?p=168
Уважаемый посетитель, Вы зашли на сайт как незарегистрированный пользователь.
Мы рекомендуем Вам зарегистрироваться либо войти на сайт под своим именем.
Мы рекомендуем Вам зарегистрироваться либо войти на сайт под своим именем.
Комментарии (0)
-
-
0 / 0
-
Информация
Посетители, находящиеся в группе Гости, не могут оставлять комментарии к данной публикации.
Нашли ошибку?