АЕваедза куыд диссаг дае цард! Каецаей ахъуды кодтаин уаед, дард 1981азы декабры, Тедеты Алиханы 45 азы юбилаейон фынджы фарсмае бадгаейае, сомбон мае йае 75 азы боны цытаен фыссын бахъаеудзаен, уымаейдаер ивгъуыд афоны. Радиокомитеты нырма ног кусаег уыдтаен, аемае уыцы бон коллектив фынг аерываердтой Алиханы цытаен . Фынджы хистаераей нае цытджын,  куырыхон хистаер Гаебулты Мелитон  бадтис. АЕмае цас арфаейы ныхаестае аемае хорз фаендиаегтае загъдаеуыд Алиханы номыл. Ныхасы бар аерхаудта маенмае даер аемае чъызгае загътон цалдаер ныхасы. Каецаей зыдтон уаед, нырмае аермаестдаер радиойы йае хъаелаесаей каей зыдтон, уый мын царды афтае зынаргъ аемае адджын адаеймаг суыдзаен, уый.

          Фаезаегъынц, адаеймагаен лымаентае, ома бынтон аеввахс адаем бирае никуы ваеййы.Зонгаетае, хиуаеттае аемае аемгаерттае бирае ваеййы, фаелае аецаег саерхъызойтае иугаейттае сты. АЕз маехиуыл бавзаерстон ацы ныхаесты аецаегдзинад. Мае удаен аеввахс адаеймаг уыдис ацы Хуыцауы сконд адаеймаг.Бирае хаерзтае дзы зонын. Куыд иу бабуц даен,  иумае иу куы цыдыстаем,  аемае иу мыл зонгаетаей исчи куы амбаелд, уаед.  Куыд иу ныккастаен маехимае, ахаем адаеймагимае аеввахс зонгае каей даен, уымаей. Гъе, ахаем уыдис наехи Алихан, уарзта адаемы, уарзтой йын йаехи даер. Йае уд, йае дзаецц уыдис йае куыстаей, йае курдиатаей адаемаен аехцондзинад хаессын. Ахаем адаеймагаен та, маенмае гаесгае, аевзаермаебаеллаег никуы ваеййы. Рухс, сыгъдаег аемае уарзаегой заердаейаен аенаеуынон ваеййы талынг.

        Алиханаен йае фыдаелтае Дзауы районы Котантойы цардысты. Маенаен даер мае фыдаелтае уырдыгаей сты. Йае мад Нанион та Начърепайаг уыдис. Хаераефырт бирае уарзта йае мадыаервадаелты, бирае йае уарзтой саехаедаег даер. Стыр баераегбонты иу саем аенае бацаеугае нае фаецис. АЕмае куы федтаиккат, куыд иу цин кодтой аемае радысты йае аербацыдыл. Цыма иу саем уаеларвон уазаег аерцыд, афтае аехсызгон иу сын уыд йае фенд. Уае фарн бирае, фаелае ацы кадджын мыггагмае аез даер чызджы номыл минаевар барвитын куы сфаенд кодтон, уаед Алиханы равзаерстон. АЕмае нае фаераедыдтаен. Амонджын нын фаецис йае къух,фаесмойнаг нае фестаем.

          -Дзуры Цхинвал! Цыма цал аемае цал хатты айзаелыдысты Хуссар Ирыстоны радиойы эфиры ацы ныхаестае. Цал аемае сае цал хатты загъта йае фаелмаен аемае заердаемаехъаргае хъаелаесаей Тедеты Алихан. Дыууын азаей фылдаер уый йае аив хъаелаесаей аехцондзинад хаста ирон радиомаехъусджытаен. Дикторы даесныйад та у саермагонд миниуджытае аемае аеууаелтае каемаен ис, баераег аевзыгъддзинаедтае чи домы, ахаем аивад. Диктораен йае хъаелаес аемае дикци хъуамае уой аенаелаз, йае ныхасы культурае хъуамае уа хъаездыг аемае баерзонд.Диктор хъуамае уа инттелектуалон аемае культурон аедаеймаг. Ацы таехудиаджы сфаелдыстадон миниуджытаей хайджын уыд Алихан даер аемае абон даер барджынаей  нымад цаеуы нае радиойы историйы иууыл хуыздаер дикторыл.

         Тедейы фырт йаехи амонджыныл нымадта, йае куыст адаемы заердаемае каей цыд аемае йын каей аргъ каенынц, уый тыххаей. Куыд диктор афтае уымаен нае уыдис чысыл тексттае, ахсджиаг аемае хуымаетаег аермаег. Алы жанраен даер иу ссардта радиомаехъусджытаем аей раесугъдаей куыд фаехаеццае каена, уыцы фаераезтае. Уымаен та аевдисаен сты радиокомитеты фонды уникалон литературон-музыкалон радиобакастытае. Уыдонаен сае фылдаер уый хъаелаесаей сты фыст. Науаед поэзии куыд уарзта! Табу кодта аив дзырдаен, зыдта  заердаемийае нае зындгонд фысджыты бирае уацмыстае. Йаехаедаег даер фаелваердта  фыссыныл. Фыста хорз аемдзаевгаетае, фаелае сае никаемаен аевдыста, мыхуырмае даер сае никуы радта. «Афтае сыл маехи ирхаефсын. Стаейдаер Къостайы фаестае аефсаермы каенын мае аемдзаевгаетае искаемаен равдисын»,-мидбылхудгае иу загъта уый. Фаелае маеныл баууаендут, йае фыст аемдзаевгаетае каейдаерты аемдзаевгаетимае абаргаейае лаемаегъдаер аемае цауддаер нае уыдысты. Уыдон семыдзаг уыдысты поэзи аемае уарзты  лирикаейае, уыдис  сыл  зарджытае нываендаен.

       Хаерзаегъдау, заелдаехаелар,  намысджын, куыстуарзаг, стаей адаеймаджы аендаер таехудиаджы миниуджытае Алихан йае ныййарджытаей рахаста. Йае фыд Уасил аемае йае мад Нанион 1920 азы Гуырдзыстоны меньшевикты аербабырсты раестаеджы фаелыгъдысты Цаегат Ирыстонмае аемае аерцардысты Ногиры хъаеуы. АЕнцон каем уыдис ныййарджытаен фараст сываеллоны хъомыл каенын. Фаелае амаелттае кодтой, цаемаей сае каестаертае каердзын цух ма аеййаефтаиккой. Саехаедаег уыдысты куыстуарзаг аемае афтае домдтой сае хъаебултаей даер.

        -Нае мад Нанион-, араех иу аерымысыд Алихан- уыдис диссаджы хаеларзаердае аемае цардбаеллон сылгоймаг. Фаендырыл цаегъдынмае, кафынмае, хъаелдзаегдзинадмае, аегъдау раттынмае йын аембал нае уыдис.Удыхъаедаей уыд хуымаетаег аемае хъаебулуарзаг сылгоймаг-.    Сае фараст хъаебулаей иунаег даер нае уыд фаендырыл цаегъдын сае чи нае зыдта, аив сае чи нае зарыд аемае кафыд. Иумае иу куы аертымбыл сты,уаед уыдысты аенаехъаен ансамбль. Алихан йаехаедаег иттаег хорз араехст пианино, балалайкае, фаендыр аемае мандалинаейыл цаегъдынмае, стаей кафынмае. Фидаены курдиатджын артистаен йае курдиат фаебаераег Ногиры астаеуккаг скъолайы ма куы ахуыр кодта, уаед. Ам хаедархайгае къорды хайадисгаейае ноджы тынгдаер бауарзта аивад. Уыцы раестаеджы ацы скъолайы зард аемае драмон къордтаен разамынд кодта фидаены Адаемон артист Таугазты Гаврил.

       -Гаврилы аез нымайын мае хъомылгаенаег аемае ахуыргаенаегыл. Куыд аецаег ирон лаег, афтае йае уагахаст, йе гъдауаей уый маенаен каеддаеридаер уыд аемае уыдзаенис  цаевиттойнаг. Уый мае фаецалх кодта аивадыл, уый фаерцы ссардтон фаендаг театрмае,- араех иу дзырдта уый. АЕмае аецаегдаер, Баерзонд аивад ауызта йае авдаены Алиханы, Стыр Хуыцауы комулаефт ыл аербакалд. Цаемае аемае цы  хуызы аивадмае  нае раехстис!  Иууыл диссаг та йае  наергае хъаелаес уыдис. Йае диссаджы хъуытаз хъаелаесаей иу куы базарыд, уаед аем иу адаем хъусынтыл фесты. Фынгыл бадджытае иу ныссабыр сты.

        Алиханаен йае саейраг професси актер уыд. Маескуыйы Немирович-Данченкойы номыл театралон институт каст фаеуыны фаестае 60-аем азты райдианы  кусын райдыдта нае театры. Афтаемаей аердаег аенусаей фылдаер уырдыг лаеууыд ирон аивады раезтаен, ирон сценае уыд йае куваендон, йае табуйы бынат, ирон фаерныг ныхас- йае удылаеууаен. АЕмае сае чи фаенымайдзаен, цал аемае цал ирд фаелгонцы сараезта  нае театры сценайыл ацы курдиатджын актер. Театрдзауты заердаеты баззадысты немыцаг драматург Ремаркы «Фаестаг аерлаеуд»-ы Кохы, Брытъиаты Зариффае аемае Саламты Къолайы «Дыууае чындзаехсаевы»-ы Мадзуры, Гаджиты Георы комеди «Нае усгур алыгъд»-ы Локойы, Мамсыраты Даебейы драмае «Хаесанае»-йы Хаесанайы, Хуыгаты Георы комеди «Мае усы лаег»-ы Эльбрусы,  Шиллеры «Дон Карлос»-ы Карлосы рольтае. 

      Алиханаен,  йаехаедаег куыд дзырдта, афтаемаей йын иууыл аеввахсдаер аемае зынаргъдаер уыдысты комеди «Нае усгур алыгъд»-ы Локо аемае «Саермает аемае йае фыртты»-ы Хетаеджы фаелгонцтае. Уый никуы дих кодта саейраг аемае дыккаг рольтае. Каеддаериддаер йае заердыл дардта Стыр Станиславскийы ныхаестае:- Спектаклы нае ваеййы гыццыл рольтае. Спектаклы ваеййы гыццыл актертае». Алихан куыд даесны актер аембаерста сценайыл каед хъазгае каеныс, уаеддаер дзы маенг митае аеруадзаен наей. Каесаег дыл хъуамае аеууаенда, науаед йае дае кад аерхаудзаен. Роль хъуамае адаеймаджы заердаейы дыккаг хатт райгуыра. Бирае тухи аемае хъизаемаертты фаестае сваеййы заердаемаедзаеугае. Уымаен абараен ис сываеллоны райгуырдимае.Фаелгондзы бацаеуын, дае хъайтары миддуне раргом каенынаен стыр даесныдзинад хъаеуы, аемае  хатт уый къухы нае бафты. Алы актераен даер ис йаехи сусаегдзинаедтае. Алихан алы фаелгондзаен даер ардта йаехи ахораентае аемае фаелгаеттае, алцы даер ын уыд индивидуалон. Ролаей-ролмае ницы фаелхатт кодта… Стаей куыд аудыдта каестаертыл, куыд нае уарзта, куыд нае раевдыдта дзыхы ныхасаей, аемае иу каем бахъуыдис, уым армаей даер. Сфаелдыстадон фаесиваедыл йае аудындзинад та саермагонд ныхасы аккаг у, уымаен аемае ме мцахъхъаентаей стаем разындзаен,  уый йае аеххуысы къух каемае нае фаедардта, каемаен нае баххуыс кодта. 

           Фынддаес азаей фылдаер фаекуыстой нае радиойы диктортаей Куымаеридтаты Донараимае. Сае аив, заердаемаедзаеугае хъаелаестаей  бон  аертае хатты нае областы цаерджыты зонгае кодтой аерцаеугае цаутимае. Ноджы фылдаер раестаег та нае театры сценайыл фаекуыстой. Ныр сае дыууае даер нал сты аемае рухсаг уаед… Фондз азы рацыд Алихан не хсаенаей куы ахицаен, йае аенусон дунемае йае куы афаендараст кодтам, уаедаей. Фаелае йае рухс ном цаеры йаехиуаетты, чи йае зыдта уыдон, стаей ирон театруарзджыты, аемае йемае кусыны амонд каемае аерхауд, уыдоны заердаеты. 

             Бирае заердаемаехъаргае, арф аемае фаелмаен ныхаестае хъавыдтаен Алиханы тыххаей  ныффыссын.  Цалдаер боны мае саеры магъзы фаерабар- бабар кодтон, цы аемае куыд ныффыссон, уый. Гъе, аемае каед уый рухс номыл фаг, аембаелон  дзырдтае не ссардтон, уаеддаер мын аей маердты баестаей ныббараед . Хаерзмае ныл ауд наехи Алихан!

    ЛОХТЫ ДЖАМБУЛАТ