Æрæджы мæм хæдзармæ ссыдысты театры бæрнон кусджытæ æртæйæ æмæ мæм бахатыдысты, цæмæй сын исты ног драмон уацмыс ныффыстаин, цахæм темæ сæ цымыдис кодта, уый дæр мын загьтой. Нæ дзырды сæр цæуыл ахицæн, уый тыххæй мæ нæ фæнды дзурын ныртæккæ, фæлæ æрмæст ацы чысыл факт дæр ууыл дзурæг у æмæ абон ирон драматургийы уавæр нæу бæллиццаг - игуæр актертæ фысджытæм куы хатой ног драмон уацмыс ныффыссыны тыххæй, уæд уый хорзæй ницы дæтты æмæ адæймаджы æфтауы алыгъуызон æнкъард хъуыдытыл. 
Зындгонд куыд у, афтæмæй ирон драматурги фæзынд дыууынæм азы тæккæ райдайæнты номдзыд фыссæг æмæ æхсæнадон архайæг Брытъиаты Елбыздыхъойы фæрцы. Æцæг уымæй размæ стыр ирон поэт Къоста ныффыста драмæ «Дуня», фæлæ уый ницыуабæрæг скуыста ирон фидæны сценæйæн, уымæн æмæ фыст у уырыссагау, стæй дзырд цæуы уырыссаг цардыл. Номдзыд фыссæг Секъа архайдта чысыл сценæтæ фыссыныл, тынг хорз ын уыдысты, фæлæ йæм фаг фæлтæрддзинад кæй нæ уыдис, уымæ гæсгæ егъау драмæ фыссынмæ нæ æрæвнæлдта.
Елбыздыхъойы фæстæ фæзынд номдзыд ирон чызг Кочысаты Розæ йæ драмон уацмыстимæ. Уымæй стыр ныфс бавæрæн уыдис, фæлæ хæрз 'взонгæй ацыд йæ æнусон дунемæ æмæ йын уадиссаг ницыуал бантыст. Розæ æмæ Елбыздыхъойы фæстæ дзæвгар азты ирон фысджытæй пьесæ ничиуал фыста. Фæлæ фæстæдæр фæзындысты Хъороты Дауыт æмæ Гæдиаты Цомахъы драмон уацмыстæ.
Ирон драматурги тынг райхæлдис революцийы фæстæ. Уæд фæзындысты Плиты Грис, Саулохты Мухтар, Дзассохты Уасил, Хъоцыты Бидзинæйы уацмыстæ, стæй та рæстæгмæ æрнымæг пьесæтæ фыссыны хъуыддаг æмæ фæндзайæм азты ногæй райдыдтой нæ фысджытæ драмон уацмыстæ фыссын: Туаты Дауит, Хуыгаты Геор, Хуыбедзты Раисæ, Джыккайты Шамил, Гаглойты Владимир, Гуыцмæзты Михаил æмæ æндæртæ. Уыцы рæстæг уыдис иууыл бæркадджындæр, драматургтæ дзаджджын хуынтимæ цыдысты нæ национ театрмæ æмæ сын сæ куыстытæй адæм райгонд уыдысты. Фæлæ та фæстагмæ банымæг национ драмæйы хъæлæс æмæ ныр дыууын азæй фылдæр ирон драматургийы уабæрæг ницыуал фæзындис æмæ уый та катай æвзæрын кæны театруарзджыты зæрдæты. Зæгъæн ис, ныр дыууын азæй фылдæр махмæ нæй ирон драматурги. Чизоны уымæн йæ аххосæгтæ сты царды ивындзинæдтæ, фæлæ уыцы хъуыды раст нæ уыдзæн уымæн, æмæ нæм ис æмæ фæзынд курдиатджын фысджытæ. Уыдон уадзынц дзæвгар чингуытæ, хорз чингуытæ, фæлæ сæ бæрæг фылдæр хай сты æмдзæвгæтæ, прозæйæ та - къаддæр. Дзырд дæр ыл нæй, поэзи у аивадон литературæйы астæуцæджындз, фæлæ драматургимæ сæ хъус кæй нæ дарынц нæ фысджытæ, уый мæм раст нæ кæсы. Æцæг литературæйы фадыджы иууыл зындæр жанр у драматурги æмæ дзы, æвæццæгæн, бирæтæ уый тыххæй сæхи иуварс ласынц, фæлæ уый хорз нæу - курдиатджын фыссæг алы фадыджы дæр, алы жанры дæр хъуамæ æвдиса йæхи.
Ноджыдæр æй зæгъын, дыууын азы дæргъы махмæ банымæг драматурги æмæ национ театрæн мадæлон драматурги куынæ уа, уæд уый национ театр нæу. Æз мæхæдæг цалдæр æвзонг фыссæгмæ бахатыдтæн, зæгъын, пьесæтæ фыссут æмæ мын уæд сæ иу афтæ бакодта: «Фысгæ ныккæндзынæн, фæлæ йæ æвæргæ чи кæны?»
Уый дæр иуæрдыгæй раст у, драмон уацмыс сæйраджыдæр, фыстæуы сценæйы тыххæй, фæлæ æнæмæнг хъуыддаг нæу æмæ пьесæ æнæмæнг хъуамæ æвæрд æрцæуа. Гениалон драматург Шекспир ныффыста æртын æхсæз драмæйы, фæлæ дзы æвæрынц æхсæз - авд пьесæйы, иннæтæ мыхуыр сты, фæлæ æвæрд нæ цæуынц. Ахæм факттæ тынг бирæ æрхæссæн ис дунейы историйы.
Ирон театр ам нæхимæ, стæй Цæгат Иры дæр тынг арæх февæрынц тæлмац пьесæтæ. Уый дæр æнæмæнгхъæуæг у, дунейы классикæимæ хъуамæ зонгæ кæнай дæ адæмы, фæлæ сæйраджыдæр хъуамæ уа махмæ ирон репертуар. Куыд хъусын, афтæмæй актерты куыст тынг къуылымпыгонд цæуы, профессионалон режиссер дзы кæй нæй, уый тыххæй. Дзырд дæр ыл нæй, фæлтæрд режиссер у æмæ уыдис актерты коллективы куысты астæуцæджындз, фæлæ ирон æмбисонд афтæ дзуры: «Галл кæмæн нæй, уымæн йæ род дæр - гал». Раст ахæм æмбисонд зæгъæн ис нæ театырæй дæр. Ис нæм курдиатджын актертæ: Джиоты Феликсы фырт Аслан, Уанеты Æхсар. Уыдон хъуамæ сæхи батыхсын кæниккой æмæ архаикой режиссеры куыст кæныныл. Мæн уыдонæй стыр ныфс ис.
Гæнæн ис æмæ ма дзы ноджы разына æндæр куырдиатджын лæппутæ. Нæ театр профессионалон режиссертæй цух уыдис, фæлæ хи тыхтæй æвæрдтой хорз спектаклтæ. Къæбысты Гриша, Гæззаты Степан, Мадзаты Мæхæмæт æмæ æндæртæ сæхи равдыстой æрмæст дæсны актертæй нæ, фæлæ ма ноджы фæлтæрд режиссертæй дæр. Æрхонæггаг режиссер стыр пайда нæ хæссы коллективæн.
Ам ма ноджы ис иу хабар - театрæн йæхицæн хъуамæ уа фидар репертуар æмæ искуыцæй режиссер куы хоной, уæд ын хъуамæ сæвæрын кæной,, театры репертуары цы пьесæтæ ис, уыдонæй. Науæд æрхонгæ режиссер кæмдæр цыдæр пьесæ сæвæры, ардæм æй æрхæссы æмæ коллективы фæнды æви нæ фæнды - æвæрын æй райдайы тагъдыл, цæмæй дзы тагъддæр фервæза æмæ йе 'хцаимæ афардæг уа кæдæмдæр. Мæнмæ гæсгæ уый куыст нæу.
Режиссеры тыххæй мæ фæнды иу цæвиттон æрхæссын. Иу рæстæджы Хуыгаты Георимæ бадтыстæм репетицигæнæн залы æмæ цæуылдæр ныхас кодтам. Уалынмæ уырдæм бацыдысты актертæй цалдæр, Хуыгаты Сурен, Къадзты Филип, Дзæгъиаты Къæдзæх æмæ ноджы чидæртæ æмæ Георæн загътой: «Мæнæ нын «ввод» ис æмæ нæм куы æрбацæуис». Геор ахъуыды кодта æмæ сын тызмæгæй афтæ: «Уæ хорзæхæй ликбезты ахуыр кодтат? Сымах фестут театралон институт æмæ «ввод» нæ, фæлæ уæхæдæг пьесæтæ æвæрыныл дæр хъуамæ архайат» æмæ сæ рарвыста. Ноджыдæр æй зæгъын - курдиатджын актер хъуамæ йæ ныфс алцæмæдæр хæсса æмæ æдзух æрхонгæ режиссермæ ма хъуамæ æнхъæлмæ кæса. Чизоны æз раст нæ дæн, сценæйæн йæхи сусæгдзинæдтæ" ис, фæлæ мæм уæддæр афтæ кæсы - æрхонгæ режиссерæй стыр ныфсытæ бавæрæн нæй.
Фæнды ма мæ цалдæр ныхасы зæгъын театры зæронд æмæ ног агъуысты тыххæй. Æрæджы газет «Хурзæрины» бакастæн театры коллективы уац театры ног агъуысты тыххæй. Тынг раст фыссынц актертæ. Хъыгагæн, нæ театры кæддæры сырæзгæ агъуыст нал бæззы абон цалцæгкæнынæн. Мæхæдæг æм бирæ хæттыты лæмбынæгæй фæракæс-бакæс кодтон æмæ дзы хорзæй мæ цæст ницæуыл схæцыд. Иууылдæр йæ къултæ сты сыгъд æмæ скъуыдтæ æмæ йæ цалцæг кæнын цæмæн райдыдтой, уый дæр мæм дисау фæкастис. Хъæуы ног галуан æмæ цас тагъддæр, æрæвналой йæ аразынмæ, уыйас бирæ хуыздæр уыдзæнис, уымæн æмæ Профцæдисты хæдзары актерты коллектив дидин нæ рафтаудзæнис. Фыццаг уал уый, æмæ дзы нæй рæстмæ фадæттæ, дыккаг та уый, æмæ адæм уырдæм цæуын нæ фæцахуыр сты, чи йæм бацæуы, уый дæр зивæггæнгæйæ. Театры зæронд галуан бирæ хорз хъуыддæгтæ сарæзта ирон культурæйæн. Ардыгæй рацыдысты номдзыд ирон актертæ: Дзаттиаты Сона, Пæррæстаты-Гуккаты Сашæ Цæбиты дыууæ хойы, Гаглойты Варя æмæ Зинæ, цымыдисаг актрисæтæ Цоциты Нинæ, Гасситы Раисæ, Гуккаты Евелинæ, Галуанты Людмилæ, нæлгоймаг-актертæ: Цыхуырбаты Барис, Таугазты Гаврил, Мæргъиты Сослан, Пæррæстаты Димитыр, Мамиты Димитыр, Джыгкайты Ваня, Еналдыты Чали, Бекъойты Гоги, Зæгъойты Ростик æмæ æндæртæ. Уыдонæн ацы зæронд галуан уыдис сæ райгуырæн хæдзары хуызæн æмæ уымæ гæсгæ ацы зæронд агъуыстæн йæ ном ма хъуамæ ферох уа. Иу рæстæджы номдзыд актрисæ Цоциты Нинæ ацыд Цæгат Кавказмæ йæ лæппумæ æмæ уым фæцис дзæвгар рæстæг. Куы æрæздæхт, уæд æй федтон, зæронд ус бацыд театры агъуыстмæ æмæ йын йæ къултæн пъатæ кæнын райдыдта. Æз æм бацыдтæн æмæ йын афтæ зæгъын, ардæм цæмæ тындзыс, уым æрлæууыдаис дæ фыртимæ æмæ царды дзæбæхæй цардаис. Уæд мын уый æнкъард хъæлæсæй афтæ: «Æ, дæ нывонд фæуон... æз мæнæ ацы галуаны кæй уынын, уый мæ царды аргъ у, мæ цардыбонтæ ам арвыстон æмæ мæ ныр цы тыхтæ хъуамæ баурæдтаиккой кæмдæр æцæгæлон ран».
Нинæйæн йæ мемориалон ныв, кæм цард, уый къулыл абон дæр æрттивы, гуырдзыйы фашисттæ йын ницы кодтой. Æз ууылты куы фæцæйцæуын, уæд алыхатт дæр йæ разы фæлæууын æмæ йын мæ сæрæй ныллæг фæкувын йæ рухс номæн. Афтæмæй мæ зæрдыл æрлæууы йæ диссаджы фæлгондз Мысырхан æмæ йæ хъæлдзæг зарæг: «Уæлæсыхæй дæлæсыхмæ къуприлæгæй цы кодтон, кæм уыдысты мæ цæстытæ, мæхæдæг æй куы взæрстон». Афтæ адджын уыдис ацы културон галуан адæмæн, фæлæ ныр бабын, нал ис æмæ амæн йæ бынаты хъуамæ арæзт æрцæуа ног галуан, цæмæй суа нæ куырдиатджын актерты артдзæст. Æнæуый та сидын нæ æвзонг фысджытæм, цæмæй сæ хъус æрдарой ирон драматургимæ, фыссой драмон уацмыстæ æмæ ма бауадзой национ хæзнадон фесафын.

УАНЕТЫ Владимир

"Хурзæрин"