Нæ рухсыбадинаг фыдæлтæй нæм цы диссаджы æмбисæндтæ æрхæццæ абонмæ, уыдонæй та сæ иу – «Адæмы тых бирæ у»,- дыккаг хатт фидар  æрцыд  Æппæтадæмон Референдум æмæ Президентон æвзæрстыты рæстæджы. Æмзонд, æмвæнд адæмы раз фурд дæр ницы ахады. Æмзонд, æмвæндæй та Ирыстоны бирæ зынтæ бавзарæг адæм 12 ноябры аскъуыддзаг кодтой дыууæ ахсджиаг фарсты. Уыцы ахсджиаг дыууæ фарсты республикæйы размæцыды хъуыддагмæ уæзгæ хайбавæрд сты.  

Æвзæрстыты фæстæ рухсфидæнмæ тырнæг адæмæн æнцадбадгайæ нæу. Алчи дæр хъуамæ архайа, цы йæ бон у уымæй, йæ раттæг зæххы хæрзæбонæн. Нæ размæцыды хъуыддагæн куыд æддæрдыгæй, афтæ мидæгæрдыгæй дзæвгар уыдис цæлхдуртæ. Уыдон дарддæр дæр уыдзысты, фæлæ нын сæ ныхмæ иумæ тохгæнгæ у. 

Мах дæр, телекомпании «НОГ БОН» - ы журналистты къорд, нæ сæйраг хæсыл нымайæм, цы адæмы хсæн цæрæм, нæ уыцы æмбæстæгты интерестæ хъахъхъæнын. Сæйраджыдæр  та, адæммæ объективон информаци хæццæ кæнын. Гъе уый тыххæй,   нæ хъуыдытæ æргом фыстæджы хуызы хæссæм  дæумæ. Адæм дыккаг хатт се ууæнк кæуыл бафтыдтой уымæ. Хуссар Ирыстоны Президентмæ.  

 Чи зоны хъыгдæр фæуай, фæлæ абон мадзура æмæ куырмæфсон куы скæнæм, уæд Ирыстон размæ цы къахдзæфтæ акодта, уыдон батайдзысты митын мæсыгау. Дæхæдæг иу дзырдтай фембæлдты рæстæджы, кæй дæм цæуы бирæ адæм æмæ дæ кæй курынц куысты бынæттæ. Чи зоны уыцы бынæттæ курджытæй искæй раз зылынджын, хæсджын уыдтæ. Чи зоны фыццаг æвзæрстыты  рæстæджы чидæртæ æрбалæууыд дæ фарсмæ, дæу тыххæй кодтой агитаци. Чи зоны дзы искæмæн радтай кусыны фадат. Чи зоны дзы исчитæ рæдыдис , фæлæ ницы дзырдтай æфсæрмæй.  

Дыккаг хатт, президентон æвзæрстытæм цæугæйæ дæуæн схъæлæс кæныны тыххæй нал бакондæуыд агитацион куыст. Нал дæр хъуыд. Дæргъвæтин рæстæджы  сæ абоны цардуагон уавæртæ абарстой Ирыстоны фæллойгæнæг адæм æмæ се уæнкк бафтыдтой чи сæ хъуыд, йæ куыст æмæ йæ архайдæй разы кæимæ уыдысты, ахæм адæймаджы. Уый та дæ Ды. Нæ хъуыдымæ гæсгæ  агитацион куыст фидаугæ дæр нал скодтаид. Уымæн æмæ Ирыстоны фæллад æмæ  фæлмæцыд адæм фæстаг рæстæджы хом–фыхæй хицæн кæнын райдыдтой. Сау та – урсæй. Ацы æвзæрстыты ничи никæмæ байхъуыста, алкæцы æвзарæг дæр бакодта, йæ мидзæрдæ йын куыд загъта, афтæ. Царды æууæнкæй зынаргъдæр æмæ бæрзонддæр ницы ис.  Дыууæ хатты зынаргъдæр æмæ бæрзонддæр та Иры зæххыл æууæнкджын лæг у. Ирыстоны фæллойгæнæг адæм дæ ахæм бынаты сывæрдтой. Уæдæ, абон дыккаг æмгъуыд Президент уæвгæйæ дæумæ бынат курыны тыххæй мачиуал хъуамæ цæуа æмæ дæ мачиуал хъуамæ тыхсын кæна. Бæрнон бынаты урæд æнæнхъæлæджы адæймæгтæ, ирон адæм цы фæндаг равзæрстой, уыцы фæндагыл дард нæ ацæудзысты. Ахæмтæ иумийаг хъуыддагæн къулымпыйæ дарддæр пайда хæссæг не сты. Никуы дæр уыдысты. Иу ахæм æнæнхъæлæджы бæрнон бынатмæ бахауæг адæймаг, йе уæхсчытыл булкъоны пагæттæ куы басагъта, уæд ма Ирыстоны уæй дæр ныккодта. Адæм ма афтæ дæр дзырдтой, фыййауæн дæр, дам, нæ бæззыд, фæлæ дам æй, Президент йæхæдæг ралæг кодта.   

   Нæ куысты фæдыл адæмимæ арæх æмбæлгæйæ, зæгъæн ис æмæ æрвылбондæр зонгæ вæййæм сæ хъуыдытимæ. Фæзонæм разы цæимæ вæыййынц æмæ се нæразыдзинад цæй тыххæй февдисынц, уыдæттæ. Адæм дын æгæрон аргъ кæнынц республикæйы æддейæ цы политикон куыст кæныс, уымæн. Разы сты дæ ахæм архайдæй. Æддæ бæстæты уæвгæйæ Хуссар Ирыстоны раст хъуыдыгæнæг адæм зæрдæйæ вæййынц дæ фарсмæ. Зонынц æмæ бузныг сты республикæйы цæрджытæн цы уавæртæ арæзтæуы уыдонæй. Фæлæ хъыгагæн арæх хъæстаг вæййынц бынæттон кадртæ. Бæрнон бынæтты кусы ахæмтæ, кæцытæ сæ сæйраг нысаныл нымайынц сæхи сæрмагонд царды уавæртæ аразын. Ирыстоны тыххæй та дзы дур-дурыл дæр ничи рывæры. Уæдæ адæммæ хъыг куыннæ хъуамæ кæса, æмæ бæрнон бынаты дыууæ–æртæ азы æнæхъуаджы чи фæкусы, ахæмтæ æхсæнадон мулк куы ныпаплой кæнынц, уыдæттæ. Бафæрсæг сæ куы нæ вæййы æмæ сын мады æхсырау куы батайы. Ахæмтæ сæ бынæттæй ист куы баййафынц, уæд та сæхи Ирыстонмæ тæргайгæнæг скæнынц. Æвæллайгæ фæллой сæм куы нæ уал фæхауы, сæ къух куы ницæмæ уал феххæссы радавынмæ, ратона кæнынмæ, уæд та сæ раттæг зæхх ныууæй кæнынц. Ахæмтæ фсæст куы вæййынц,  хъарм бынæтты зæрдæвæндонæй рæстæг куы фервитынц, уæд сæ ницы фендавы, фæлæ стæй се цæг цæсгом разыны. Алы   цъыфкалæныл   нал фæауæрдынц. Ирыстоны мæгуыры бонтæ чи бавзæрста, зындзинад чи федта, йæ цард йæхи фыдæбонæй чи сарæзта, ахæм адæймаг та йæ фыды зæххы никуы рауæлдай кæндзæн. Дæ кусæн кабинетмæ дæм химæисæнбон  цыдис бирæ адæм. Уыцы адæм уырдæм нæ цыдаиккой, дæлдæр инстанцитæ сын сæ хъуыддæгтæ рæстырдæм куы скъуыддзаг кодтаиккой, уæд. Бирæ бæрнон бынæтты кусджытæн сæ ахæм архайад нымаинаг у, адæмы дæ ныхмæ скæныныл.   

   Адæм дæргъвæтьин рæстæджы райгонд нæ уыдысты, æмæ абон дæр ницы уадиссаг райгонд сты барадхъахъхъæнæг органты куыстæй. Се нæзакъонон архайдæн арæх æвдисæн уыдыстæм нæхæдæг дæр. Бирæтæ абон фæдзурынц, гуырдзыйæ фыддæр  знаггад дам нын  ракодтой барадхъахъхъæнæг  органтæ. Уæлдай дæр та, тæрхондоны кусджытæ се нæраст архайдæй. Ахæм хъуыддæгтæм кæсгæйæ, бирæ зæрдæрыстæй сыстад æмæ ацыд Ирыстонæй. Уый стыр трагедии у. Бирæ абон фæдзуры, ома нæм нæй цæттæ кадртæ. Чи зоны ды дæр афтæ хъуыды кæныс. Фæлæ нæм ис. Æрмæст сты æгуыст, хъæуы сæ æрбамбырд æмæ спайда кæнын Ирыстоны хæрзæбонæн. Стæй цæвиттонæн, бынæттон булкъонтæ æмæ инæлæрттæ куынæ басгуыхой, уæд искуыцæй лейтенант æркæнын диссаг нæу. Хъыг дæр ничи фæуыдзæн. Куы нæм ис æрхонгæ специалисттæ æмæ Ирыстоны хæрзæбонæн куы кусынц.  

   Абон Ирыстоны фæллойгæнджытæ бирæ хъуыддæгтæй сты райгонд. Фæстаг цалдæр аз горæты цæрджытæ сæ фынгыл рывæрынц кæрдзыны хуызæн чи у, ахæм кæрдзын. Мæйгæйтты нал бадынц талынджы. Уæдæ куыстмыздтæ дæр бирæ фæфылдæр сты. Ахæм, æмæ æндæр хорз хъуыддæгтæ уынгæйæ, адæммæ, фæсивæдмæ æвзæры сомбоны рæсугъд ныфсытæ. Ахæм хæрзиуæгон хъуыддæгтæй республикæйы цæрджытæ фæхайджын сты фæстаг азты. Комкоммæ  зæгъгæйæ та дæ рæстæджы. Республикæйы сæргъ куы слæууыдтæ, уæдæй фæстæмæ. Фæлæ фæстаг азты горæты цæрджытæ нæ фæхъæстæ сты бынæттон халсæрттæй. Афтæмæй та нæм паддзахадон  хæдзарадтæ дзæвгар ис, фæлæ куы нæ тауой цæхæра, пъамидор, джитри æмæ æндæр ахæмтæ, уæд сæхигъæдæй не рзайдзыты. Уæдæ худинаг куыд нæ уа, æмæ Хуссар Ирыстоны тъæпæн хъæдуры килограмм æхсæз туманы уа.     

   Ис ахæм хæдзарадтæ æмæ ацы аз иу квадратон метр дæр нæ бахуым кодтой, ницы байтыдтой. Нæхимæ райтынггæнæн цæмæн  ис, уый дæр  раууатмæ рцыд. Уый та у хъæууон хæдзарад. Уый тыххæй та адæм фæдзурынц, ома уыцы къабазы иу хъæууон лæджы бауромæд æмæ дзы уый хуыздæр сырæхсдзæн. Афтæ паддзахадон хæдзарæдты дæр фæуромын фæхъæуы «хорз лæппуты» нæ, фæлæ къабуска чердæм садзгæ у, уый чи зоны, ахæмты. Ам аххосджын сты куыд районты сæргълæууджытæ, афтæ хъæууон хæдзарадты управлениты бæрнон кусджытæ дæр. Мах æмбарæм, хъæууон хæдзарады куыстытæн техникæйы æнæмæнгхъæуæгдзинад. Фæлæ иу тыд цы баййæфта, уыдонæй дæр адæм ницы федтой. Картоф иу басыд, хойраг та иу мыстыты амæттаг фæцис гæххæтыл фыстæй. Кæд нæм Ирыстоны афтæ ницыуал зайы, уæд ма нæ уыцы къабазы министрад, йæ хъæууон хæдзарады управленитимæ цæй тыххæй хъæуынц?      

    Нæ республикæ размæцыды фæндагыл лæуд у. Абон дæр нæм бындуронæй бирæ арæзтæдтæ цæуы, афтæ капиталонæй цалцæггæнæн куыстытæ. Уæдæ куыд нæ хъæуынц ацы къабазы специалисттæ дæр. Къулсæрдджытæ, амайджытæ æмæ æндæртæ. Фæлæ нæм нæй иу профтехахуыргæнæндон. Чи зоны алкæй юрист кæнæ ахуыргæнæг суæвын нæ фæнды.    

     Бæрнон бынæтты урæд адæймæгтæн иу лæмбынæг кæсын фæхъæуы сæ ивгъуыдмæ дæр. Ис ахæм факттæ дæр æмæ Советтон дуджы æхсæнадон мулк чи ныпаплой кодта æмæ ахæстоны  чи бадт, ахæмтæн та сæ бæрны      бакæндæуыд  æхсæнадон хъуыддæгтæ. Æмæ та ногæй ныпаплой кодтой адæмы фæллой. Вæййы афтæ дæр æмæ ахæм паплойгæнджытæ сæрибар куы æрцæуынц сæ куыстæй æмæ та, сæ искæцы бынатмæ куы бахауы, уæд та йе мдзæхдæтты   æрбамбырд кæны йæ алыварс. Æмæ та иумийаг хъуыддаг аразыны бæсты фæаразынц сæхи сæрмагонд царды хъуыддæгтæ. Хъæуы афтæ саразын, цæмæй иу бæрнон бынаты ногæй урæд адæймаг  йæ программæ адæмы размæ мыхуыры фæрстыл  рахæсса. Адæмы хсæн та иу хыгъд радтæт афæдзы æмбис, кæнæ афæдзы кæрон йæ бакæнгæ куыстæн. Уæд бæрæг уыдзæн, уыцы бынаты дарыны аккаг у, æви нæ.    

      Хæдзарæн йæ сæр цинк жестæй агъуыст куы уа, уæд æм фæхъæуы мидæгæй кæсын. Рæстæгæй-рæстæгмæ йæ хъуынатæ расыгъдæг кæнын. Махæн дæр нæ республикæйы уавæр афтæ у. Абарæн ын ис фидар арæзт, хорз хæдзаримæ. Хъуынатимæ та абарстам ахæм чиновникты, кæдон бынæтты фæлмæн къæлæтджынтыл бадынæй дардæр иу мисхал пайда нæ хæссынц нæ иумийаг хæдзары размæцыдæн. Уыдис иу афтæ, æмæ адæмимæ дæ фембæлдты рæстæджы куы ныхас кодтай, уæд-иу  сæ проблемæтæ, сæ риссаг зæгъинæгтæ нал загътой. Сæ цæсгом-иу нал бахъæцыд. Президент дам республикæйы æддейæ адæмы тыххæй бирæ аразы, æмæ ма дам ын мах йæ размæ цæмæн хæссæм бынæттон проблемæтæ. Афтæмæй та уыцы проблемæтæ дæлдæр инстанциты аразгæ, иуварсгæнгæ уыдысты. Бынаты кусæгæн та йæ хъуыддæгтæ къуылымпыгæнæг æмæ фыддæрадæн гæнæгау куы уой, уæд ахæм адæймаг нымаинаг вæййы мидæггагон знагыл. Раттæг зæххыл гадзрахатæй рацæуæг æмæ йæ куыстмæ æнæмæт, уазал цæстæй чи кæсы, ахæм чиновниктæ иу æмвæзадыл æвæргæ сты.               

   Æвзæрстыты рæстæджы нæ республикæйы уыд дзæвгар фæсарæйнаг журналисттæ, æвзæрстытæм хъусдарджытæ, афтæ æнæуый уазджытæ. Дисæн фæхастой ирон адæмы. Фыццаджы дæр сæ уазæгуарзондзинад, стæй референдум æмæ президентон æвзæрстыты æмзондæй сæ хайад ист. Æвзарæн фадгуыты ницы фæткхалæн цаутæ бафиппайдæуыд. Уый та дзурæг ууыл у, æмæ йæхи демократон паддзахад чи хоны, уыдонæй мах бирæ демократондæр кæй стæм. Нæ взæрстытæм нын бирæ фæсарæйнаг паддзахадтæй  æрцæуæг уазджытæ тæхуды дæр бакодтой. 

Фондз азы фондз бон не сты. Аразинæгтæ дæр бирæ ис æмæ аразынæн дæр рæстæг дзæвгар ис. Æууæнчы аккаг алчи нæ вæййы. Дæуыл адæм бафтыдтой се ууæнк. Абон дæм Иры куырыхонтæ кæсынц хорз кæстæры цæстæй. Рыст баййафæг Иры мадæлтæ - хъæбулы цæстæй. Ирыстоны размæцыд кæй фæнды ахæм де мкарæнтæ - хорз æмгары цæстæй. Рæзгæ фæлтæрæн, фæсивæдæн та дæ хистæр æфсымæры хуызæн.

 Ныфс æвæрæн ис æмæ дæ дыккаг æмгъуыды Президент уæвгæйæ уæлдæр ранымад цухдзинæдтæ иуварс кæныныл кæй архайдзынæ.  Махæн нæ журналистон хæс æмæ намыс уый бар нæ радта æмæ бамбæхстаиккам адæмы  риссаг зæгъинæгтæ,  нæхи хъуыдытæ,  æмæ сæ рæгъмæ ма рахастаиккам. Махæн нæ журналистон хæс æмæ æмбæстагон намыс уый бар нæ дæтты æмæ   нырæй фæстæмæ дæр Ирыстоны зыгъуыммæ архайджыты хъуыддæгтæм æмырæй кæсæм.  

Адæм дæ дыккаг хатт равзæрстой сæрбосæн. Дунейы фарн дын арф хъуыды æмæ тых дæттæг уæт! Ирыстоны хæрзæбоны хъуыддæгты тыххæй фæндæгтыл арæх цæуыс æмæ Сыгъдæг Уастырджы дæ хъахъхъæнæг!      

 Телекомпани «НОГ БОН» - ы журналистты  номæй   Кошты Къоста