Гæбæраты Юри/ ИУ ÆХСÆВЫ ХÆЙРÆДЖЫТÆ
Раджы уыдаид, æмæ афтæ раджы дæр нæ уыд - цардхалджытæ кæй ‘рымысыдысты, уыцы рацарæзт адæмы арæзт æмæ цæттæввонг царды бынæй рухс куы суагъта, раст уыцы рæстæджы уыд. Иу хæххон хъæуы…
Фæлæ уал хъæуæн йæхи тыххæй: раст уæлион дзæнæт! Цыма йыл йæ рафæлдисæг хæхтæй æмбонд скодта, уыйау æй сæ астæу скодтой, æмæ йæ рæвдыдтой се ‘нусон тызмæг, фæлæ рæвдаугæ кастæй. Уыцы дардыл ныззилгæ фæзы рæвдуан атылдтай, уæд мæлдзыджы губаккыл дæр нæ банцадаид, тылдаид æмæ тылдаид иу хохы рæбынæй иннæ хохы рæбынмæ. Цардхалджыты азарæй чи бацарæфтыд, уыдоны хал ахордта ацы фæрныг хъæу дæр – кæддæрты цæвджыты æхситт хъустæ кæм арыдта, уыцы уыгæрдæнты ма иугай хосдзæутты фенгæйæ лæг æнкъард цин бакæны. Хъæу федзæрæг, цалдæр хæдзарæй ма дзы фæздæг цы скæлы, æндæр ын хъæу схонæн дæр нал ис.
Чи ма дзы ис, уыдоны фылдæр – зæрæдтæ. Хазыр – се ‘ппæты хистæр, зæронд лæг у, фæлæ зæронды фыдæй чи ницы ауадздзæн, ахæм. Уыдта, иннæ хъæуты хал кæй ахордта сæ хъæу дæр, кæддæр адæмæн иумæйаг чи уыд, уыцы фæллæйттæн сæ бынæй рухс суагътой, никуыуал дзы ницы баззад, æрмæст ма, раджы кæддæр сæм цы телефоны тел æрбауагътой, уый ма цæджындзæй-цæджындзмæ æнкъардæй ныиивæзт æмæ йæхимæ халæттæ æмæ сынтыты сæ фæллад суадзынмæ цы хуыдта, æндæр дзы пайдагæнæг нал уыд. Хазыр ыл йæ цæст раджы æрæвæрдта – уый ма дзы баззад, æмæ йæ цалынмæ ничи афснайдта, уæдмæ йæ æрыппарид, æмæ йæ иу-цалдæр голлаг ссады аргъмæ уæддæр ауæй кæнид… Бæргæ, фæлæ дæлдæр фæуæд зæрондскæнæг – уый карæн лæгмæ ма уал цæджындзыл сбырын, æмæ тел цæджындзтæй ссæрибар кæныны хъару кæцæй ис… Зæххы онг ын куы ‘ривæрзид, уæд та йын цы хъæуы - йæ иу кæрон ын цæггонд акæн, стæй йын уыцы цæг йæ уæлæ тулгæ ацу æмæ дзы, иу цæд галтæ дæр кæй нæ афæраздзысты, ахæм тыхтон рауаид. О, фæлæ… стæй уыцы стыр тыхтон дзоныгъмæ та куыд сисдзæн… Нæ, иунæгæй йын дзы ницы рауайдзæн, иу æмбал ссарын ма йæ хъæуы, фæлæ кæй? Кæуыл бафтауа йе ‘ууæнк, æмбалæн ын чи сбæздзæн. Йæ цæстырухс ма йæ цастæ амыдта, уый бæрц-иу ахаста йæ цæст дæргъæй-дæргъмæ ивæзт телыл, æмæ та-иу йæхинымæры иугай æвзарын райдыдта, хъæуы ма цы цалдæр нæлгоймаджы баззад, уыдоны.
Черым! Уымæй хуыздæр ничи дæр арæхсгæ скæндзæн, никæуылдæр æууæндгæ бакæндзæн…
Черым хъæубæсты фæдисон уыд. Замманайы дзæбæх лæппу, фæлæ – хуыцауыкъахæргæвдæг, дæлзæхты дæр абырыдаид, йæ тонайы хай дуры гуыбынæй дæр ратыдтаид.
Хазырæй нæма ферох, айфыццаг Уалодийæн цы бакуыста, уый. Хъæубæстæн сæ картофы хуымтæ фæрсæй-фæрстæм уыдысты, фæлæ сын иумæйаг æмбонд уыд. Цæмæй уæлдай фыдæбон макæй хъуыдаид. Алчи дæр-иу раивта, йæ хуымы дæллаг æмæ уæллаг кæронæй йæм æмбондæй цы хауд, уыцы хай, æмæ алчи дæр сæрибар уыд йæ хуымы дыууæ фарс æмбонд кæнынæй. Сур рæстæг алчи дæр зыдта, йæ хуым дзы кæцы у, уый, фæлæ-иу зымæг мит куы ныууарыд, æмбондæн-иу йæ кой дæр куы нал фæзынд, уæд хæйрæг фест, æмæ… Иу аз фæззыгон цыбыр бонтæ сæ бартæ зымæджы бæрны бакæнынмæ куыд æрхъавыдысты, афтæ Уалоди хъæдæй даргъ хъилтæ æрхаста æмæ сæ ныссагъта йæ хуымы дыууæ фарс. Цæмæй мит куы ныууара, уæд бæрæг дара, йæ хуым кæцы у, уый, æмæ йын макæй хуымимæ фæивддзаг уа, фаджыс æм куы ласа, уæд. Черым та йæм хъæуы сæрæй каст, хъилтæ куы сагъта, уæд, æмæ йæхиуыл дзуæрттæ æфтыдта: ацы лæг цы ми кæны, уый не ‘мбæрста, фæлæ æрæджиау йæ цыргъзондæй æрхымпырдта, Уалоди цæмæн афтæ кæны, уый. Раст уыцы изæр боныгъæд тызмæг кæнын райдыдта, мигътæ сæхи уыцы-иу хъомпалæй æруагътой хæхты дæлвæччитæм, æмæ мит ставд тъыфылтæй ныууырдыг зæххмæ. Тæккæ уыцы митуарды дын Черымы хуыцауыкъахæргæвдæг куы араст уаид картофы хуыммæ. Уалодийы хай йæ хуымимæ æмарæн уыд. Сæфтыдта Уалодийы хуымы иннæ фарс сагъд хъилты, æмæ сæ йæхи хуымы иннæ фарс ныссагъта. Иу къуырийы фæстæ рагзымæг йæ тызмæг кæнын фæуагъта, хур уыцы дзæбæх дзаг цæстæй ракаст, æмæ Уалоди, ай мæнæ хуыцауæй кургæ бон, цæмæ ма кæсын, зæгъгæ - хуыммæ фаджыс ласын райдыдта. Уый хуызæн уæйыгдых æмæ кусаг лæг,- фæлæ уæддæр иу къуыри бахъуыд йæ ласынæн.
Æмбис уалдзæг мит тайынмæ куы фæцис, хъæубæсты иумæйаг хуымы иумæйаг æмбонд митæй куы сзынд, уæд Уалоди йе стыр къухæрмттæй йæ сæр хойгæ балæууыд Черымты хæдзары раз:
- Фесæфтæн, мæ дыккагхæдзар, хъилтæ мын рæдыдæй дæ хуымы фæйнæфарс сагъд фесты!
- Цы дын акæнон, Уалоди, æз дæм заявкæ нæ радтон, цæмæй мын мæ хуыммæ фаджыс баластаис, уый тыххæй, - йæхи йын тæригъæдгæнæг скодта Черым.
Уыцы хабарыл æнæхъæн хъæубæстæ сæхи худæгæй схастой, фæлæ сæ раджы ферох, Хазыры зæрдыл ма ногæй уымæн æрлæууыд, йæхицæн æмбал агургæйæ Черымыл кæй æрæцад. Æмæ бабуц йæхицæй. Иу райсом Черым йæ фос сæрвæтмæ ауагъта, йæхæдæг хъæуы сæр къæдзæхы рæбын æрбадт. Бадт æмæ тамако пъæртт кодта. Хазыр дæр раздæхта йæ фосы, сæрвæты ‘рдæм сыл ахъæр кодта, æмæ йæхи байста Черымы цурмæ.
- Кæсыс, фæлгæсыс нæ нæргæ хъæуы сæфтмæ, и?..
- Кæсын, кæсын, Хазыр.
- Ех-х, цы зæгъа лæг, цы нæ бон у… Куыд ныххафтой бæстæ, куыд… Нал скъола, нал – кълуб, нæ совхæдзы къантъоры раз-иу цас трактортæ æмæ машинæтæ уыд, ныр йæ агъуысты бындур дæр нал зыны…
- Уæдæ, Хазыр, уæдæ…
- Уæртæ ма дзы уыцы тилифоны тел дымгæ цы херры кæны, æндæр дзы æхсæнадон исбонæй ницыуал аззад, быныстъæрд ыл сæвæрдтой. Уый ма сын куыд аирвæзт, ууыл дæр дисæй мæлын. Айфыццаг æй нæ лæппу дзырдта, йæ резинæ цъары мидæгæй, дам, сыгъдæг æрхуы у, æрхуы та, дам, туджы аргъмæ æлхæнынц…
Черым ницы дзырдта, тамако пъæртт кодта, афтæмæй йæ сæр разыйы тылд кодта Хазыры ныхæстæм.
- Хус-ма, Черым,- цыма йæ хъуыдыйы ацы уысм февзæрд, уыйау æм йе ‘ргом уыцы цæрдæг базылдта Хазыр.- Куы йæ рафтауиккам, цы пайда ма у, уыцы тел кæдæм цыд, уыцы къантъорæн йæ бындур дæр куы нал зыны, цы пайда ма у… И?..
- Хазыр, уыцы телыл æз мæ цæст дæуæй раздæр æрæвæрдтон, фæлæ йын иунæгæй рафтауæн нæй, даргъ асин хъæуы, æмæ ахæм даргъ асин æнæхъæн бон быдыры иунæгæй нæ фæрахæсс-бахæсс кæндзынæ, стæй асинимæ лæг цæсты тынгдæр хауы.
- Нæ дзы хъæуы асины сæр, Черым, - бацинызмæл Хазыры зæрдæ. – Къахуромæнтимæ нын иу сахаты куыст йедтæмæ нæу.
- Бæргæ, фæлæ кæм ис къахуромæнтæ?
- Ис. Змæстыты размæ дæлæ нæ кæрты телцæджындзыл цы цырагъ ис, уый басыгъд, лæппу йæ куы ивта, уæд горæтæй æрбахаста къахуромæнтæ. Мантъорты быргад йæ зонгæ у, уый йæм сæ авæрдта. Ам ын баззадысты, нал сæ ахаста.
- Уый æндæр хъуыддаг у, Хазыр, æрмæст…
- Иу уæлдай ныхас дæр кæмæй сирвæза, уый Къахыры дзуары фыдæх уæд, - дзурын æй нал суагъта Хазыр, æмæ фестад. – Къахуромæнтæ æмæ галтæ мæнæй, цæджындзтыл бырын та – дæуæй. Йæ аргъ дæр – афтæ, æрдæг мæн, æрдæг – дæу.
* * *
Уайтагъд балæууыдысты сæ куысты уæлхъус. Райдыдтой хъæуы тæккæ кæронæй, æмæ сæухизафонмæ телефоны тел суанг Къахыры рæбынмæ зæххыл хуыссыд, телцæджындзтæ Уалодийы хуымы кæрон сагъд хъилтау бæгънæгæй аззадысты…
Уырдыгæй фалæмæ фæзивæг кодтой, - тел хъæды сæрты цыд, æмæ фыдæбоны хай фæуыдаиккой. Кæй дзы æристой, уый дæр сын фаг уыд, æмæ сæ æмбисбонмæйы куыстæй райгонд уæвгæйæ Къахыры тигъыл сæ фæллад суадзынмæ æрбадтысты.
- Цал метры уыдзæн, Хазыр, куыд дæм кæсы? – фыццаг Черымы равдæлд исты зæгъынмæ.
- Метртæн ницы зонын, фæлæ у-а-а-р-т-æ Додтоты къуылдымæй д-а-а-л-æ Чъелеты бынмæйы онг хъуамæ уа.
- Уыдзæн, - йæ сæр разыйы тылд кодта Черым.
- Цымæ… Куы йæ стухæм, уæд дзы Тузары Беларус тракторы фæстаг цалхыййас тыхтон рауайдзæн? – ныр та Хазыр фæрсы Черымы.
- Ноджы стырдæр. Æртæ цалхы иумæ куы баиу кæнай, уыйас хъуамæ уа.
- Уæдæ йæ уæз дæр, не стыр хæндыг йæ тæккæ дзагæй цы ‘рласа, уый бæрц куыд нæ уыдзæн, - цин кодта Хазыр.
- Уыдзæн, æнæмæнг уыдзæн, - йæ тамако уыцы райгондæй спъæртт кодта Черым. – Цæй, куыд, райдайæм æй тухын æви изæрмæ банхъæлмæ кæсæм?..
- Цы?.. Изæры зæгъыс… Нæ, изæры нæ, сомизæр…
- Æмæ ма сомизæрмæ цæмæн кæсæм, Хазыр, даргъдæр фæуыдзæн æви уæззаудæр? – дызæрдыггæнгæ йæм бакаст Черым.
- Нæ, фæлæ… уæддæр сомизæр хуыздæр уыдзæн, – йæхион кодта Хазыр. – Æз хистæр дæн æмæ мæ коммæ бакæс.
Черымы, хуыцауыкъахæргæвдæг Черымы зæрдæ цæмæдæр къæпп кодта, фæлæ уæлдай ницыуал загъта. Сыстадысты æмæ сæхи райстой хъæуы ‘рдæм.
Изæры Черым йæ фос бафснайдта, æмæ схуыссыд. Схуыссыд, фæлæ йæм хуыссæг æмгæрон нæ цæуы, æнцой йын нæ дæдтынц Хазыры ныхæстæ – цыдæр хины фæнд æм ис… Фæлæ Хазыр Черымыл, хуыцауыкъахæргæвдæг Черымыл хиндзинадæй куы фæтых уа, уæд ма Черымæй цæй Черым ис…
Æмæ сыстад. Æмбисæхсæв уыдаид, афтæ сыстад, скодта йæ дарæс, æмæ хъæуы кæрон балæууыд. Телефоны телы кæрон цæггонд акодта, æмæ цæуы тухгæ. Тыхтон стырæй-стырдæр куыд кæны, афтæ фæлладæй-фæлладдæр кæны, фæлæ ницæмæ дары йæ фæллад, цæуы дарддæр æмæ тухы, æрмæст цæуыл дис кæны, уый – цыма тел исчи ивазгæ акæны, уыйау базмæлы зæххыл, хатт тыхтонæй фæиртæсы, фæлæ та Черым фæцырд вæййы, æмæ йæ нæ уадзы иппæрд кæнын. Тыхтон стырæй-стырдæр кæны, хатт ын фæцæйфæлдæхы, фæлæ йæ уæнгты хъару иууылдæр цæнгтæм ныццарæзта, афтæмæй дардæр цæуы тухгæ. Телæн йæ тæккæ растæмбис кæм хъуамæ уыдаид, уырдæм куы бахæццæ, уæд йæ хъустыл ауад кæрддзых кæрдæджы сыбар-сыбур æмæ кæйдæр тыхулæфт. Кæсы, æмæ уæртæ йæ ныхмæ æрбатулы, йæхæдæг кæй тулы, уыййас тыхтон, уымæн дæр йæ фæстæ чидæр уæззаугай цæуы, йæхæдæг йæ тыхтоны фæстæ куыд цæуы, афтæ…
- Ай æмæ цы дæ, хæйрæг дæ æви?.. – йæ ныхмæтулæг тыхтоны фæстейæ йæм райхъуыст ризгæ хъæлæс.
Черым тыхтон афæлдæхта зæххыл, æрбадт йæ уæлæ æмæ йæ ныр равдæлд йæ ныхы хид асæрфынмæ. Асæрфта йæ ныхы хид, æмæ загъта:
- Хæйрæг дæн, хæйрæг, Хазыр, дæуæй хæйрæгдæр чи разынд, ахæм хæйрæг!..
Фæлæ уал хъæуæн йæхи тыххæй: раст уæлион дзæнæт! Цыма йыл йæ рафæлдисæг хæхтæй æмбонд скодта, уыйау æй сæ астæу скодтой, æмæ йæ рæвдыдтой се ‘нусон тызмæг, фæлæ рæвдаугæ кастæй. Уыцы дардыл ныззилгæ фæзы рæвдуан атылдтай, уæд мæлдзыджы губаккыл дæр нæ банцадаид, тылдаид æмæ тылдаид иу хохы рæбынæй иннæ хохы рæбынмæ. Цардхалджыты азарæй чи бацарæфтыд, уыдоны хал ахордта ацы фæрныг хъæу дæр – кæддæрты цæвджыты æхситт хъустæ кæм арыдта, уыцы уыгæрдæнты ма иугай хосдзæутты фенгæйæ лæг æнкъард цин бакæны. Хъæу федзæрæг, цалдæр хæдзарæй ма дзы фæздæг цы скæлы, æндæр ын хъæу схонæн дæр нал ис.
Чи ма дзы ис, уыдоны фылдæр – зæрæдтæ. Хазыр – се ‘ппæты хистæр, зæронд лæг у, фæлæ зæронды фыдæй чи ницы ауадздзæн, ахæм. Уыдта, иннæ хъæуты хал кæй ахордта сæ хъæу дæр, кæддæр адæмæн иумæйаг чи уыд, уыцы фæллæйттæн сæ бынæй рухс суагътой, никуыуал дзы ницы баззад, æрмæст ма, раджы кæддæр сæм цы телефоны тел æрбауагътой, уый ма цæджындзæй-цæджындзмæ æнкъардæй ныиивæзт æмæ йæхимæ халæттæ æмæ сынтыты сæ фæллад суадзынмæ цы хуыдта, æндæр дзы пайдагæнæг нал уыд. Хазыр ыл йæ цæст раджы æрæвæрдта – уый ма дзы баззад, æмæ йæ цалынмæ ничи афснайдта, уæдмæ йæ æрыппарид, æмæ йæ иу-цалдæр голлаг ссады аргъмæ уæддæр ауæй кæнид… Бæргæ, фæлæ дæлдæр фæуæд зæрондскæнæг – уый карæн лæгмæ ма уал цæджындзыл сбырын, æмæ тел цæджындзтæй ссæрибар кæныны хъару кæцæй ис… Зæххы онг ын куы ‘ривæрзид, уæд та йын цы хъæуы - йæ иу кæрон ын цæггонд акæн, стæй йын уыцы цæг йæ уæлæ тулгæ ацу æмæ дзы, иу цæд галтæ дæр кæй нæ афæраздзысты, ахæм тыхтон рауаид. О, фæлæ… стæй уыцы стыр тыхтон дзоныгъмæ та куыд сисдзæн… Нæ, иунæгæй йын дзы ницы рауайдзæн, иу æмбал ссарын ма йæ хъæуы, фæлæ кæй? Кæуыл бафтауа йе ‘ууæнк, æмбалæн ын чи сбæздзæн. Йæ цæстырухс ма йæ цастæ амыдта, уый бæрц-иу ахаста йæ цæст дæргъæй-дæргъмæ ивæзт телыл, æмæ та-иу йæхинымæры иугай æвзарын райдыдта, хъæуы ма цы цалдæр нæлгоймаджы баззад, уыдоны.
Черым! Уымæй хуыздæр ничи дæр арæхсгæ скæндзæн, никæуылдæр æууæндгæ бакæндзæн…
Черым хъæубæсты фæдисон уыд. Замманайы дзæбæх лæппу, фæлæ – хуыцауыкъахæргæвдæг, дæлзæхты дæр абырыдаид, йæ тонайы хай дуры гуыбынæй дæр ратыдтаид.
Хазырæй нæма ферох, айфыццаг Уалодийæн цы бакуыста, уый. Хъæубæстæн сæ картофы хуымтæ фæрсæй-фæрстæм уыдысты, фæлæ сын иумæйаг æмбонд уыд. Цæмæй уæлдай фыдæбон макæй хъуыдаид. Алчи дæр-иу раивта, йæ хуымы дæллаг æмæ уæллаг кæронæй йæм æмбондæй цы хауд, уыцы хай, æмæ алчи дæр сæрибар уыд йæ хуымы дыууæ фарс æмбонд кæнынæй. Сур рæстæг алчи дæр зыдта, йæ хуым дзы кæцы у, уый, фæлæ-иу зымæг мит куы ныууарыд, æмбондæн-иу йæ кой дæр куы нал фæзынд, уæд хæйрæг фест, æмæ… Иу аз фæззыгон цыбыр бонтæ сæ бартæ зымæджы бæрны бакæнынмæ куыд æрхъавыдысты, афтæ Уалоди хъæдæй даргъ хъилтæ æрхаста æмæ сæ ныссагъта йæ хуымы дыууæ фарс. Цæмæй мит куы ныууара, уæд бæрæг дара, йæ хуым кæцы у, уый, æмæ йын макæй хуымимæ фæивддзаг уа, фаджыс æм куы ласа, уæд. Черым та йæм хъæуы сæрæй каст, хъилтæ куы сагъта, уæд, æмæ йæхиуыл дзуæрттæ æфтыдта: ацы лæг цы ми кæны, уый не ‘мбæрста, фæлæ æрæджиау йæ цыргъзондæй æрхымпырдта, Уалоди цæмæн афтæ кæны, уый. Раст уыцы изæр боныгъæд тызмæг кæнын райдыдта, мигътæ сæхи уыцы-иу хъомпалæй æруагътой хæхты дæлвæччитæм, æмæ мит ставд тъыфылтæй ныууырдыг зæххмæ. Тæккæ уыцы митуарды дын Черымы хуыцауыкъахæргæвдæг куы араст уаид картофы хуыммæ. Уалодийы хай йæ хуымимæ æмарæн уыд. Сæфтыдта Уалодийы хуымы иннæ фарс сагъд хъилты, æмæ сæ йæхи хуымы иннæ фарс ныссагъта. Иу къуырийы фæстæ рагзымæг йæ тызмæг кæнын фæуагъта, хур уыцы дзæбæх дзаг цæстæй ракаст, æмæ Уалоди, ай мæнæ хуыцауæй кургæ бон, цæмæ ма кæсын, зæгъгæ - хуыммæ фаджыс ласын райдыдта. Уый хуызæн уæйыгдых æмæ кусаг лæг,- фæлæ уæддæр иу къуыри бахъуыд йæ ласынæн.
Æмбис уалдзæг мит тайынмæ куы фæцис, хъæубæсты иумæйаг хуымы иумæйаг æмбонд митæй куы сзынд, уæд Уалоди йе стыр къухæрмттæй йæ сæр хойгæ балæууыд Черымты хæдзары раз:
- Фесæфтæн, мæ дыккагхæдзар, хъилтæ мын рæдыдæй дæ хуымы фæйнæфарс сагъд фесты!
- Цы дын акæнон, Уалоди, æз дæм заявкæ нæ радтон, цæмæй мын мæ хуыммæ фаджыс баластаис, уый тыххæй, - йæхи йын тæригъæдгæнæг скодта Черым.
Уыцы хабарыл æнæхъæн хъæубæстæ сæхи худæгæй схастой, фæлæ сæ раджы ферох, Хазыры зæрдыл ма ногæй уымæн æрлæууыд, йæхицæн æмбал агургæйæ Черымыл кæй æрæцад. Æмæ бабуц йæхицæй. Иу райсом Черым йæ фос сæрвæтмæ ауагъта, йæхæдæг хъæуы сæр къæдзæхы рæбын æрбадт. Бадт æмæ тамако пъæртт кодта. Хазыр дæр раздæхта йæ фосы, сæрвæты ‘рдæм сыл ахъæр кодта, æмæ йæхи байста Черымы цурмæ.
- Кæсыс, фæлгæсыс нæ нæргæ хъæуы сæфтмæ, и?..
- Кæсын, кæсын, Хазыр.
- Ех-х, цы зæгъа лæг, цы нæ бон у… Куыд ныххафтой бæстæ, куыд… Нал скъола, нал – кълуб, нæ совхæдзы къантъоры раз-иу цас трактортæ æмæ машинæтæ уыд, ныр йæ агъуысты бындур дæр нал зыны…
- Уæдæ, Хазыр, уæдæ…
- Уæртæ ма дзы уыцы тилифоны тел дымгæ цы херры кæны, æндæр дзы æхсæнадон исбонæй ницыуал аззад, быныстъæрд ыл сæвæрдтой. Уый ма сын куыд аирвæзт, ууыл дæр дисæй мæлын. Айфыццаг æй нæ лæппу дзырдта, йæ резинæ цъары мидæгæй, дам, сыгъдæг æрхуы у, æрхуы та, дам, туджы аргъмæ æлхæнынц…
Черым ницы дзырдта, тамако пъæртт кодта, афтæмæй йæ сæр разыйы тылд кодта Хазыры ныхæстæм.
- Хус-ма, Черым,- цыма йæ хъуыдыйы ацы уысм февзæрд, уыйау æм йе ‘ргом уыцы цæрдæг базылдта Хазыр.- Куы йæ рафтауиккам, цы пайда ма у, уыцы тел кæдæм цыд, уыцы къантъорæн йæ бындур дæр куы нал зыны, цы пайда ма у… И?..
- Хазыр, уыцы телыл æз мæ цæст дæуæй раздæр æрæвæрдтон, фæлæ йын иунæгæй рафтауæн нæй, даргъ асин хъæуы, æмæ ахæм даргъ асин æнæхъæн бон быдыры иунæгæй нæ фæрахæсс-бахæсс кæндзынæ, стæй асинимæ лæг цæсты тынгдæр хауы.
- Нæ дзы хъæуы асины сæр, Черым, - бацинызмæл Хазыры зæрдæ. – Къахуромæнтимæ нын иу сахаты куыст йедтæмæ нæу.
- Бæргæ, фæлæ кæм ис къахуромæнтæ?
- Ис. Змæстыты размæ дæлæ нæ кæрты телцæджындзыл цы цырагъ ис, уый басыгъд, лæппу йæ куы ивта, уæд горæтæй æрбахаста къахуромæнтæ. Мантъорты быргад йæ зонгæ у, уый йæм сæ авæрдта. Ам ын баззадысты, нал сæ ахаста.
- Уый æндæр хъуыддаг у, Хазыр, æрмæст…
- Иу уæлдай ныхас дæр кæмæй сирвæза, уый Къахыры дзуары фыдæх уæд, - дзурын æй нал суагъта Хазыр, æмæ фестад. – Къахуромæнтæ æмæ галтæ мæнæй, цæджындзтыл бырын та – дæуæй. Йæ аргъ дæр – афтæ, æрдæг мæн, æрдæг – дæу.
* * *
Уайтагъд балæууыдысты сæ куысты уæлхъус. Райдыдтой хъæуы тæккæ кæронæй, æмæ сæухизафонмæ телефоны тел суанг Къахыры рæбынмæ зæххыл хуыссыд, телцæджындзтæ Уалодийы хуымы кæрон сагъд хъилтау бæгънæгæй аззадысты…
Уырдыгæй фалæмæ фæзивæг кодтой, - тел хъæды сæрты цыд, æмæ фыдæбоны хай фæуыдаиккой. Кæй дзы æристой, уый дæр сын фаг уыд, æмæ сæ æмбисбонмæйы куыстæй райгонд уæвгæйæ Къахыры тигъыл сæ фæллад суадзынмæ æрбадтысты.
- Цал метры уыдзæн, Хазыр, куыд дæм кæсы? – фыццаг Черымы равдæлд исты зæгъынмæ.
- Метртæн ницы зонын, фæлæ у-а-а-р-т-æ Додтоты къуылдымæй д-а-а-л-æ Чъелеты бынмæйы онг хъуамæ уа.
- Уыдзæн, - йæ сæр разыйы тылд кодта Черым.
- Цымæ… Куы йæ стухæм, уæд дзы Тузары Беларус тракторы фæстаг цалхыййас тыхтон рауайдзæн? – ныр та Хазыр фæрсы Черымы.
- Ноджы стырдæр. Æртæ цалхы иумæ куы баиу кæнай, уыйас хъуамæ уа.
- Уæдæ йæ уæз дæр, не стыр хæндыг йæ тæккæ дзагæй цы ‘рласа, уый бæрц куыд нæ уыдзæн, - цин кодта Хазыр.
- Уыдзæн, æнæмæнг уыдзæн, - йæ тамако уыцы райгондæй спъæртт кодта Черым. – Цæй, куыд, райдайæм æй тухын æви изæрмæ банхъæлмæ кæсæм?..
- Цы?.. Изæры зæгъыс… Нæ, изæры нæ, сомизæр…
- Æмæ ма сомизæрмæ цæмæн кæсæм, Хазыр, даргъдæр фæуыдзæн æви уæззаудæр? – дызæрдыггæнгæ йæм бакаст Черым.
- Нæ, фæлæ… уæддæр сомизæр хуыздæр уыдзæн, – йæхион кодта Хазыр. – Æз хистæр дæн æмæ мæ коммæ бакæс.
Черымы, хуыцауыкъахæргæвдæг Черымы зæрдæ цæмæдæр къæпп кодта, фæлæ уæлдай ницыуал загъта. Сыстадысты æмæ сæхи райстой хъæуы ‘рдæм.
Изæры Черым йæ фос бафснайдта, æмæ схуыссыд. Схуыссыд, фæлæ йæм хуыссæг æмгæрон нæ цæуы, æнцой йын нæ дæдтынц Хазыры ныхæстæ – цыдæр хины фæнд æм ис… Фæлæ Хазыр Черымыл, хуыцауыкъахæргæвдæг Черымыл хиндзинадæй куы фæтых уа, уæд ма Черымæй цæй Черым ис…
Æмæ сыстад. Æмбисæхсæв уыдаид, афтæ сыстад, скодта йæ дарæс, æмæ хъæуы кæрон балæууыд. Телефоны телы кæрон цæггонд акодта, æмæ цæуы тухгæ. Тыхтон стырæй-стырдæр куыд кæны, афтæ фæлладæй-фæлладдæр кæны, фæлæ ницæмæ дары йæ фæллад, цæуы дарддæр æмæ тухы, æрмæст цæуыл дис кæны, уый – цыма тел исчи ивазгæ акæны, уыйау базмæлы зæххыл, хатт тыхтонæй фæиртæсы, фæлæ та Черым фæцырд вæййы, æмæ йæ нæ уадзы иппæрд кæнын. Тыхтон стырæй-стырдæр кæны, хатт ын фæцæйфæлдæхы, фæлæ йæ уæнгты хъару иууылдæр цæнгтæм ныццарæзта, афтæмæй дардæр цæуы тухгæ. Телæн йæ тæккæ растæмбис кæм хъуамæ уыдаид, уырдæм куы бахæццæ, уæд йæ хъустыл ауад кæрддзых кæрдæджы сыбар-сыбур æмæ кæйдæр тыхулæфт. Кæсы, æмæ уæртæ йæ ныхмæ æрбатулы, йæхæдæг кæй тулы, уыййас тыхтон, уымæн дæр йæ фæстæ чидæр уæззаугай цæуы, йæхæдæг йæ тыхтоны фæстæ куыд цæуы, афтæ…
- Ай æмæ цы дæ, хæйрæг дæ æви?.. – йæ ныхмæтулæг тыхтоны фæстейæ йæм райхъуыст ризгæ хъæлæс.
Черым тыхтон афæлдæхта зæххыл, æрбадт йæ уæлæ æмæ йæ ныр равдæлд йæ ныхы хид асæрфынмæ. Асæрфта йæ ныхы хид, æмæ загъта:
- Хæйрæг дæн, хæйрæг, Хазыр, дæуæй хæйрæгдæр чи разынд, ахæм хæйрæг!..
Источник - Газета Хурзарин.
Уважаемый посетитель, Вы зашли на сайт как незарегистрированный пользователь.
Мы рекомендуем Вам зарегистрироваться либо войти на сайт под своим именем.
Мы рекомендуем Вам зарегистрироваться либо войти на сайт под своим именем.
Информация
Посетители, находящиеся в группе Гости, не могут оставлять комментарии к данной публикации.
Нашли ошибку?